تاریخچه مراسم حنابندان

مراسم حنابندان یکی از سنت‌های قدیمی ازدواج در ایران، هند و کشورهای عربی است که شب قبل از عروسی برگزار می‌شود. این مراسم نمادی از خوشبختی، پاکی و عشق است. در فرهنگ‌های مختلف، نقش‌های حنایی بر دست و پای عروس نشان‌دهنده شادی و برکت هستند. این آیین همچنان محبوب است و با تغییرات مدرن همچنان بخشی از مراسم ازدواج باقی مانده است.

تاریخچه مراسم حنابندان: سنتی دیرینه در فرهنگ ازدواج

تاریخچه مراسم حنابندان: سنتی دیرینه در فرهنگ ازدواج

مراسم حنابندان یکی از قدیمی‌ترین سنت‌های ازدواج در فرهنگ‌های مختلف، به‌ویژه در کشورهای خاورمیانه، هند و برخی از کشورهای آفریقایی است. این مراسم که شب قبل از عروسی برگزار می‌شود، نمادی از شادی، خوشبختی و آرزوی خوش‌اقبالی برای زوجین است. در این مقاله، به بررسی تاریخچه، آداب‌ورسوم و اهمیت این مراسم در فرهنگ‌های مختلف می‌پردازیم.

تاریخچه و ریشه‌های حنابندان

۱. ریشه‌های تاریخی

حنابندان ریشه‌ای کهن دارد و قدمت آن به هزاران سال پیش بازمی‌گردد. مصریان باستان از حنا برای تزئین بدن و حتی مومیایی کردن اجساد استفاده می‌کردند. در هند، این سنت به دوران امپراتوری مغول بازمی‌گردد و در فرهنگ ایرانی نیز از دیرباز به‌عنوان بخشی از مراسم ازدواج جایگاه ویژه‌ای داشته است.

۲. نقش حنا در فرهنگ‌های مختلف

در ایران و بسیاری از کشورهای اسلامی، حنا به‌عنوان نمادی از پاکی و برکت شناخته می‌شود. در هند، طرح‌های پیچیده‌ای که با حنا روی دست و پا کشیده می‌شوند، نشان‌دهنده عشق، سعادت و باروری هستند. در کشورهای عربی نیز، این مراسم با موسیقی سنتی و رقص‌های محلی همراه است.

مراسم حنابندان از گذشته تا کنون

حنابندان، نزد اقوام ایرانی رسمی قدیمی است. ایرانیان باستان حنا را نشانه‌ای از مهر و نیکبختی و شادی می‌دانستند. برگزاری مراسم حنابندان همچون برخی رسوم دیگر طی گذشت زمان کمرنگ شده یا با برخی تغییرات شاهد جشن حنابندان هستیم. برخی خانواده‌ها به‌دلیل هزینه‌های گزاف ازدواج معمولا از برگزاری مراسم حنابندان صرف‌نظر می‌کنند؛ البته هنوز در بیشتر روستاها و بخصوص شهرهای جنوبی کشور مراسم حنابندان، جزء لاینفک مراسم عروسی می‌باشد.

بسياري از آيينهای مراسم حنابندان ريشه هاي مشترك و شيوه هاي اجرايي يكساني دارند و برخي ديگر از آئین های حنابندان با وجود ريشه هاي مشترك، با شيوههاي متفاوتي برگزار مي شوند. بنابراين سير جغرافيايي و تاريخي آيين های مراسم حنابندان با توجه به فرهنگهاي مختلف از گذشته تا به امروز گوياي اين امر است كه تغييراتي در آيين حنابندان ايجاد شده است.

مراسم حنابندان، جشن خداحافطی عروس
مراسم حنابندان، جشنی است که در واقع مراسم خداحافظی عروس بوده و در آخرین شب اقامت عروس به‌طور رسمی در خانه پدری برگزار می‌شود. مراسم حنابندان در هر یک از شهرهای کشورمان به‌شکلی خاص برگزار می‌شود، ولی در اصل آماده کردن حنا (خیساندن آن) و آغشته کردن دست و پای عروس و گاهی داماد به حنا می‌باشد.

آیین مراسم حنابندان

در زمان‌های نه چندان دور در مراسم حنابندان، خانمها دستشان را به حنایی که دورتادور مراسم گرداننده می‌شد آغشته می‌کردند و این آیین مراسم حنابندان همچنان در روستاها و شهرهای کوچک ایران پابرجاست. در گذشته برای مراسم حنابندان، معمولا حنا در منزل داماد تهیه می‌شد و داماد همراه خانواده‌اش حنا را با ساز و دهل به منزل عروس می‌بردند و با اجازه بزرگترها مراسم حنابندان انجام می‌شد. خواهر عروس دستان عروس و برادر داماد دستان داماد را حنا می‌بستند.

در برخی مناطق در حالی که عروس شال قرمز رنگی روی سر خود انداخته، دست راست خود را بالای سرش گرفته و مهمانان خصوصا اقوام داماد هدایایی مانند سکه‌های طلا کف دست عروس قرار می‌دهند.

مکانها و نام های محلی مراسم حنابندان

مكانهاي برگزاري مراسم حنابندان: شامل: آيين هورزان دماوند بخش آبسرد، بلوچستان، تهران، خراسان، رمشك، سروستان، سه هزار تنكابن، شوشتر، فش، كلاردشت. نامهاي محلي كه براي مراسم حنابندان در هر منطقه از ايران انتخاب شده، بنابر فرهنگ و رسوم از گذشته تاكنون متفاوت بوده اند. از جمله نامهای رایج برای مراسم حنابندان مي توان به: حينابنون، انيبندان، حنابندان يا حنابندون و ... اشاره كرد.

شمار دفعاتي كه مراسم عروسي انجام مي شود به طور معمول دو شب است؛ يعني قبل از عروسي مراسم حنابندان انجام مي گيرد كه در گذشته به مدت سه روز تا يك هفته برگزار ميشده است. از گذشته تاكنون پذيرايي بيشتر با شيريني، ميوه، شربت، نُقل و صرف ناهار و شام و ... همراه بوده است.

حنابندان در ایران و جهان: از گذشته تا امروز

مراسم حنابندان در فرهنگ ایرانی

۱. آداب‌ورسوم سنتی

در ایران، حنابندان معمولاً در خانه عروس برگزار می‌شود. خانواده‌ها با نواختن موسیقی سنتی، رقص و شادی، این شب را جشن می‌گیرند. عروس در این شب دست‌ها و گاهی پاهای خود را با حنا تزئین می‌کند و مهمانان نیز با حنا رنگ می‌گیرند تا از برکت و خوش‌شانسی برخوردار شوند.

۲. نمادگرایی حنا

حنا در باورهای ایرانیان به‌عنوان نماد شادی، خوشبختی و دوری از چشم‌زخم شناخته می‌شود. برخی اعتقاد دارند که رنگ حنا هرچه پررنگ‌تر باشد، نشان‌دهنده عشق و محبت بیشتر میان زوجین خواهد بود.

رازهای زیبایی و خوشبختی در مراسم حنابندان

حنابندان در کشورهای مختلف

۱. هند

در هند، این مراسم به نام "مهندی" شناخته می‌شود و بخشی از آیین‌های ازدواج هندوها است. در این مراسم، نقش‌های بسیار زیبا و پیچیده‌ای روی دست و پای عروس کشیده می‌شود که گاهی چندین ساعت به طول می‌انجامد.

۲. ترکیه

در ترکیه، مراسم حنابندان همراه با ترانه‌ها و موسیقی سنتی برگزار می‌شود. در این مراسم، دوستان و خانواده عروس دور او جمع شده و حنا را در دستان او می‌گذارند.

۳. کشورهای عربی

در کشورهای عربی، این مراسم با موسیقی زنده، طبل‌نوازی و جشن‌های بزرگ همراه است. معمولاً لباس‌های سنتی قرمز و طلایی در این شب به تن می‌شود.

مراسم حنابندان در سیستان و بلوچستان

در سیستان مراسم حنابندان بیش از یک روز به‌ طول می‌انجامد. شب اول مراسم حنابندان که به اصطلاح محلی «سرشویی» گفته می‌شود، مقدار زیادی حنا خیسانده و آماده می‌کنند، برای اطلاع اقوام و همسایگان نیز مقداری در خانه آنها توزیع می‌شود. برای برگزاری مراسم حنابندان افراد در خانه داماد جمع شده و سینی حنا را روی سر یکی از افراد قرار داده و به سمت خانه عروس حرکت می‌کنند. برای مراسم حنابندان طی مسیر ابیات و شعر هایی را با کف زدن و شادی می‌خوانند.

امشب حنا می بنده / به دست و پا می بنده / اگر حنا نباشه آب طلا می بنده / حنا حنا می بنده به دست و پا می بنده / حنای زابل جانه فامیل شاه (داماد) می بنده/ حنا حنایه، حنا چه خوش نمایه / دست عروس نبندین، تا مادرش بیایه.

بعد بر اساس یک آیین قدیمی مراسم حنابندان، درب خانه عروس را بسته و اقوام عروس پشت در می‌ایستند و ابیاتی سمبلیک را در دو طرف در، هر دو خانواده می‌خوانند که بیانگر نزاعی ظاهری بین داماد و مادر عروس می‌باشد، یعنی نمی‌خواهد دخترش را از خودش دور کرده و به خانه شوهر بفرستد.

اقوام داماد / در واکنه در واکنه حنا میاره ور شما
اقوام عروس / حنای شما مال شما ما زن نداریم ور شما
اقوام داماد / در واکنه در واکنه ساعت می آره ور شما
اقوام عروس / ساعت شما مال شما ما زن نداریم ور شما
اقوام داماد / در واکنه در واکنه دستمال میاره ور شما
اقوام عروس / دستمال شما مال شما ما زن نداریم ور شما

تا اینکه در نهایت به احترام نام داماد و نه به خاطر هدایا در را باز کرده و اقوام داماد وارد خانه عروس می‌شوند.

مراسم حنابندان در پاکستان

مراسم حنابندان معمولاً 6 ماه قبل از عروسي و يكي دو ماه بعد از نكاح در پاكستان برگزار مي گردد. مراسم حنابندان را مي توان مخصوص خانم ها و خويشاوندان عروس دانست حضور مرد ها نيز بسيار پرشور است.

چگونگي برگزاري مراسم حنابندان در پاکستان

معمولاً يك ماه قبل از مراسم كارت دعوت هاي مراسم حنابندان به دست خويشاوندان و دوستان خانواده ي عروس مي رسد و هر كس تلاش مي نمايد خود را درميان ديگران بيش تر جلوه نمايد. لذا خانم ها براي شرکت در مراسم حنا بندان به بازار رفته و خريد خاصي براي شب حنابندان انجام مي دهند.

رنگ سنتي شب مراسم حنابندان (آبي و نارنجي) مي باشد. شايد دليل انتخاب رنگ آبي برای مراسم حنابندان، اظهار شادي و خوشي و رنگ نارنجي به علت هم رنگ بودن با حنا باشد. البته امروزه رنگهاي سفيد و قرمز نيز جاي خود را در شب هاي حنابندان به خوبي پيدا نموده است. معمولاً در شب حنابندان، تمامي زنان و دختران شركت كننده در مراسم حنابندان به دست ها و پاهاي خود حنا می زنند. البته حنايي كه در مراسم حنابندان استفاده مي شود بسيار مرغوب و باظرافت خاصي استعمال مي شود.

عروس با لباسي كه معمولاً رنگ نارنجي دارد و اكثراً "ساري" مي باشد در مراسم حنابندان حاضر مي گردد و در كنار مادر خود و خويشاوندان نزديك در راس مجلس بر روي صندلي تزئين شده اي مي نشند و دوستان و خويشاوندان عروس با برنامه ريزي قبلي شروع به حنا نمودن دست و پاي عروس مي نمايند در همين گير و دار ساير دوستان و خويشاوندان به رقص پايكوبي مي پردازند و باخواندن شعرهای مخصوص حنابندان شادي خود را به اوج مي رسانند.
در خانواده هايي كه استطاعت مالي خوبي دارند. مراسم حنابندان بسيار پرخرج و به همراه سفره رنگارنگ غذا برگزار مي شود و در ميان خانواده هايي كه از استطاعت مالي ضعيفي برخوردار هستند، مراسم به همراه شيريني به پايان مي رسد. حنابندان معمولاً بعد از نماز مغرب و عشاء آغاز مي گردد و تا نيمه هاي شب ادامه پيدا مي كند.

البته امروزه با بازشدن آرايشگاه هاي جديد و با تكنيك خاص، ديگر مراسم حنابندان شور قديمي خود را ندارد چون عروس را براي مراسم حنابندان به آرايشگاه ها مي برند و مثل گذشته خويشاوندان و دوستان مسووليت حنا نمودن دست و پاهاي عروس را برعهده ندارند. اما باز هم مراسم حنابندان از مراسم هاي بسيار پرطرفدار و پرخرجي براي مردم پاكستان مي باشد.

تأثیرات مدرن بر مراسم حنابندان

در دنیای مدرن، مراسم حنابندان همچنان محبوبیت خود را حفظ کرده است، اما تغییراتی نیز در آن ایجاد شده است. امروزه بسیاری از عروس‌ها طراحی‌های مینیمالیستی‌تری را انتخاب می‌کنند و این مراسم را در سالن‌های مجلل یا حتی به‌صورت ترکیبی با مهمانی نامزدی برگزار می‌کنند.

حنابندان چیست؟ سنتی که هنوز زنده است

مراسم حنابندان به شکل امروزی

امروزه چنانچه مراسم حنابندان برگزار شود، با تشریفاتی کامل و مراسمی زیبا شاهد برگزاری آن هستیم. سینی‌های تزیین شده حنا که عموما سفارشی تهیه می‌شوند بسیار چشم‌نواز هستند.

مراسم حنابندان در این دوره و زمانه بیشتر جای خود را بهBachelorette party داده است مشابه مراسم حنابندان، شب قبل از عروسی در آمریکا و کانادا و چندین کشور دیگر برگزار می‌شود. در واقع در نقاط مختلف دنیا شاهد هستیم که مراسم و آیین‌هایی نسبتا مشابه به بهانه‌های مختلف از دیرباز بین مردم برگزار می‌شود که هر یک داستان جالبی را در خود نهان دارند.

چگونه جشن حنابندان خود را به شکل امروزی برگزار کنیم؟

مراسم حنابندان در این دوره و زمانه بیشتر جای خود را به پارتی‌های گودبای مجردی داده است، اما افرادی هم هستند که دوست دارند در مراسم ازدواج خود سنت‌های قدیمی را نیز به جا بیاورند.

اولین کاری که باید برای مدرن کردن مراسم حنابندان انجام دهید این است که به جای خانه‌ی پدری، یک مکان جالب‌تر و حتی ویژه برای مراسم حنابندان پیدا کنید. اگر چنین امکانی ندارید، حداقل سعی کنید برای برگزاری مراسم حنابندان خانه‌ی خود را تزیین کنید. تالار هایی هستند که برای برگزاری مراسم حنابندان سالن‌های جداگانه‌ای را درنظر گرفته‌اند. این سالن‌ها تزیینات ویژه‌ای برای مراسم حنابندان دارند. همانطور که می‌دانید رنگ قرمز عضو جدانشدنی مراسم حنابندان است.

اصلی‌ترین سنت جشن و مراسم حنابندان این است که به دستان عروس خانم حنا می‌مالند. در این مورد می‌توان به جای طرح‌هایی که ظاهر نامناسبی به دستان دختر خانم می‌دهد، از مدل‌های جالب‌تری استفاده کرد. در طراحی با حنا سه سبک عربی، هندی و ساده وجود دارد که می‌توانید از این مدل‌ها برای زیباتر شدن دستان‌تان استفاده کنید. این نقش‌ها علاوه براینکه تصویر مدرنی از شما را در ذهن مهمانان ایجاد می‌کنند، سنت حنا گذاشتن مراسم حنابندان را هم خیلی دلپذیر خواهد نمود. البته نگران نباشید رنگ حنا خیلی زود و بعد از چند بار استحمام از بین می‌رود.

به این فکر کنید که امشب آخرین شبی است که در خانه‌ی پدری خود هستید. برای همین هم باید مراسم حنابندان یکی از بهترین شب های زندگی‌تان باشد. کمی فکر و خلاقیت را مایه‌ی استعداد خود کنید و برای مراسم حنابندان فکرهای ویژه‌ای بکنید. یا اینکه از مهمانان بخواهید لباس‌های راحتی بپوشند. چون می‌خواهید تا اخر شب برقصید و خوش بگذرانید.

طبق عادتی که چند سال اخیر در مراسم حنابندان مرسوم شده، باید یک یادگاری و به اصطلاح گیفت به مهمانان هدیه بدهید. از آنجایی که مراسم حنابندان شما متفاوت و منحصر بفرد است، هدیه‌ای هم که به دوستان خود می‌دهید باید متفاوت باشد. گلی که از حنا درست شده، هدیه‌هایی که نام شما روی آن حک شده یا هدیه‌های مدرن دیگری که همیشگی هستند و نباید دور انداخته شوند، انتخاب مناسبی برای‌ مراسم حنابندان خواهد بود.

جمع‌بندی

حنابندان یکی از سنت‌های زیبای ازدواج است که در فرهنگ‌های مختلف به شکل‌های گوناگونی برگزار می‌شود. این مراسم نه‌تنها به‌عنوان جشنی برای شادی و خوشبختی عروس و داماد شناخته می‌شود، بلکه ارتباطی عمیق با باورها و اعتقادات سنتی نیز دارد. با وجود تغییرات مدرن، این سنت همچنان به‌عنوان بخشی مهم از مراسم ازدواج در سراسر جهان باقی مانده است.